ضمان مسمیضمان به عوض در عقود معاوضی را ضمان مسمّی (ضمان معاوضی) گویند. ۱ - تعریف اصطلاحیضمان مسمّی در برابر ضمان غرامت، عبارت است از ضمان هر یک از دو عوض به مقابل آن در معاملات معاوضی، همچون بیع که در آن، ضمان مبیع (کالا) به ثمن (بهای کالا) و ضمان ثمن به مبیع است. ۲ - تفاوت با ضمان غرامتدر ضمان مسمی، هر یک از دو عوض معلوم و مشخص است؛ بر خلاف ضمان غرامت یا واقعی که ضمان به مثل یا قیمت واقعی آنچه تلف شده است، می‌باشد. مضافاً این‌که در نوعی از ضمان غرامت که «بدل حیلوله» نامیده می‌شود، «بدل، ملک مالک می‌شود درحالی‌که مغصوب (هم) در ملک او باقی می‌باشد و اگر تسلیم مغصوب ممکن شود و غاصب آن را به مالک برگرداند بدل را از او پس می‌گیرد.» ۳ - ضمان در مقبوض به عقد معاوضی فاسدآنچه که با عقد باطل معاوضه‌ای یا مانند معاوضه‌ای مثل مهر، گرفته شده، در ضمان، ملحق به غصب می‌باشد و ملحق به آن است آنچه که به‌مانند جعاله باطل که عقد نمی‌باشد گرفته شده؛ پس مبیعی را که مشتری و ثمنی را که بایع آن را در بیع باطل گرفته‌اند، ضمان آن‌ها مانند مال غصبی است، چه بطلان آن را بدانند یا نه. و همچنین است اجرتی را که موجر در اجاره باطل و مهری که زن در نکاح باطل و جُعلی که عامل در جعاله باطل می‌گیرند. و اما آنچه که با عقد باطل غیر معاوضه‌ای و امثال آن گرفته شده، ضمانی ندارد؛ پس اگر در هبه باطل، شخصی که به او هبه شده، مال هبه شده را گرفت بر او ضمانی نیست. و آنچه که به «سوم» گرفته می‌شود ملحق به غصب می‌باشد. و منظور از سوم آن است که شخصی چیزی را می‌گیرد تا در آن نظر کند یا نزد خود می‌گذارد که از خصوصیات آن مطلع شود تا درصورتی‌که نظرش را جلب کرد، آن را خریداری نماید، پس آن چیز در ضمان گیرنده‌اش می‌باشد، بنابراین اگر نزد او تلف شود ضامن آن می‌باشد. ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۱۶۹، برگرفته از مقاله «ضمان مسمی». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |